Koronavirüs Aşısı Güvenli Mi? Evet, merakla beklenen Koronavirüs aşısı çok yakında ülkemize gelecek. Aşılar gelmeden önce pek çok komplo teorisi üretildi, insanların da kafası karıştı. Sizler için Koronavirüs aşıları hakkında bilgiler vermek istiyoruz. Covid-19 için üretilen corona aşısı nasıl yapılıyor, bu kadar kısa zamanda corona aşısı nasıl bulundu? Corona aşısı yapan firmalar hangileri, ülkemize hangi firmaların aşıları gelecek? Eski tip aşılar ile yeni teknoloji mRNA aşıları arasındaki farklar nelerdir? Koronavirüs aşıları hakkında uzmanların yorumları neler?
Koronavirüs aşısı Son Durum
Türkiye’ye Çin’in covid-19 aşısı olan Sinovac, 50 milyon doz sipariş edildi. Sinovac aşısı nedir, özellikleri nelerdir hemen inceleyelim:
Çin’in Koronavirüs Aşısı Sinovac: Eskiden beri bilinen bir yöntem olan ‘inaktif virüs’ tekniğine göre hazırlandı. Enfekte etme özelliğini yitirmiş olan (zayıf) virüs vücuda verilerek, vücudun hastalığa bağışıklık kazanması hedefleniyor.
Üçüncü faz sonuçlarına göre dünyada en fazla başarıya ulaşan üç aşı şöyle sıralanıyor: BioNtech/Pfizer, Moderna, Sputnik V.
Ülkemize Koronavirüs Aşısı Ne Zaman Gelecek?
Aralık-Ocak-Şubat ayları için 50 milyon doz aşı sipariş edildi. Aralık için asgari 10 milyon olmak üzere beklentimiz 20 milyon doz aşısının gelmesi Ocak ayında da 20 milyon doz gelecek.
Corona Aşısı Nasıl Bulundu?
Corona aşısının çok çabuk bulunduğuna dair komplo teorileri karşınıza çıkmıştır. Aslında koronavirüsler, bilmediğimiz bir tür değiller. Salgın dünyaya yayıldığında, Covid-19 aşısı çalışmaları başladığında bazı kurumlar daha önceki çalışmalarını (SARS, MERS) bu yeni tipteki Koronavirüs (SARS-CoV-2) için adapte edebildiler. Araştırma aşamalarını aşı firmaları böylece rekor sürede geçebildiler. Çünkü COVID-19 , daha önce aşı çalışmaları başlayan diğer koronavirüslerle aynı aileden bir virüs.
Koronavirüs Aşısı Nasıl Bu Kadar Çabuk Bulundu?
Koronavirüs aşısının bu kadar çabuk bulunmasını maddeler halinde Virolog Semih Tareen twitter hesabında bilgisel olarak » şurada anlatmış.
Oradan biz yazımız için kısaca özetledik. Kısaca aşı geliştirilmesinde önemli evreler var:
1) Hastalığın tanınması, eğer viral kökenli ise virüsün izolasyonu ve genomunun sekanslanması
Çin’de ilk Covid19 vakasının açıklanmasından sadece 10 gün sonra virüsün genomu sekanslandı. Bu, gelişmiş modern bilim teknolojisi sayesinde oldu. Örneğin, AIDS semptomları 1981 senesinde tanınmasına rağmen ilk tam HIV genomu ancak 2009 senesinde, yani 28 sene sonra yayınlandı.
2) Laboratuvarda in-vitro deneylerin yapılması
Koronavirüsleri deneyleri zaten senelerdir yapılıyor. Hücre kültürü modelleri (Vero hücreleri) vardı ve hemen deneylere başlamak çok kolaydı. Bu sayede Covid19 hastası numunelerinden virüsü laboratuvarda izole etmek ve üzerinde çalışmak çok kolay oldu.
Koronavirüsler hakkında yıllardır araştırmalar yapıldığı için (SARS ve MERS salgınları) SARS-COV2 virüsünün S kılıf proteini ile hücreye bağlandığı, ve 2002’deki SARS gibi hücredeki ACE2 reseptörünü kullandığı tahmin edildi ve çok çabuk ispatlandı. Öğrenilen bu bilgi sonrası aşıların S kılıf proteinine karşı yapılmasının en mantıklısı olduğu ortaya çıktı.
Koronavirüs Aşısında Son Teknoloji Kullanıldı
3) Hayvan modelinin bulunup in-vivo deneylerin yapılması
İnsan deneylerinden önce hayvan deneyleri yapılıyor. SARSCOV2 virüsü farelerin ACE2 reseptörünü tanıyamıyorlar. İnsanlaştırılmış fareler (ACE2 reseptörlü özel transgenik fareler) ile model deneyleri başladı. Fareler dışında ayrıca Ferret (dağ gelinciği) modelleri de bu çalışmalar için uygun oldukları görüldü.
İlk Covid-19 vakasının açıklanmasından 10 gün içinde çıkan sekanstan yola çıkarak ilk RNA molekülleri 2 günde üretilebildi. 2000 senesinde kurulmuş CureVec ve senelerdir RNA aşı teknolojisi geliştiren benzer Moderna, BioNTech gibi şirketler sayesinde SARSCOV2 virüsüne karşı bir RNA aşısı geliştirmek zor olmadı. İlk Covid19 vakasından üç ay geçmeden birinci faz insan deneyleri Moderna tarafından Mart sonu başlamıştı.
4) Klinik deneyler
Klinik deneylere gelmeden önce akademik araştırma ve preklinik deneyler gerekiyor. Fakat SARS ve MERS deneyimleri sayesinde, Covid19 başlangıcından klinik deneylerine kısa sürede gelindi. RNA aşıları 2008’den beri insanlarda deneniyordu. Oxford’un ürettiği ChAdOx1 viral vektör teknolojisi Covid19’dan önce 330 kişide denenmişti. İlk Covid19’dan sonra ilk faz deneylere 3 ay, üçüncü faz deneylere de 6 ayda ulaşıldı.
5) İmalat, patent, onay.
Normalde bir aşının baştan sona gelişmesi için 400 milyon dolar gerekir. Pandemi sürecinde hükümetler para akışını hızlandırdılar ve ilaç şirketlerine destekler ciddi oranda arttı.
Evet, kısa sürede bulundu ama koronavirüs aşısı güvenli mi?
Koronavirüs Aşısı Güvenli Mi?
mRNA aşıları ve nezle virüsünden üretilen aşılar hakkında şu bilgileri verelim:
Moderna 2010 yılında kuruldu, şirketin amacı mRNA teknoloji üzerine çalışmalar yapmaktı. Uğur Şahin ve Özlem Türeci tarafından kurulan BioNTech firması ise 2018 yılından beri mRNA üzerine çalışmalar yapıyor. Kısaca mRNA oldukça yenilikçi bir teknoloji, genetik mühendisliğinin bize son armağanı diyebiliriz. Ama Koronavirüs salgınından önce şimdiye kadar mRNA teknolojisi ile yapılmış hiç bir aşının onay almadığını da belirtelim.
AstraZeneca ve Johnson & Johnson gibi bazı firmaların corona aşısı, genetiği değiştirilmiş nezle virüsünü kullanarak üretiliyor. Bu da oldukça yenibir teknoloji. Avrupa’da bu aşı teknolojisinin ilk defa Koronavirüs aşısı için onay aldığını belirtelim.
Çin’den alacağımız Sinovac corona aşısı, yeni teknoloji ile değil, eski aşı yöntemleri ile geliştirilen bir aşı. O yüzden halihazırda kullandığımız diğer aşılardaki gibi sonuçları olması bekleniyor. Misal grip aşısı nasılsa, Çin’den gelecek aşı aynı mantıkta üretilmiş bir aşı.
Diğer aşılar yeni teknolojiler ile üretilmiş aşılar. İlk etapta ülkemize onlar gelmiyorlar. mRNA teknolojisi, eski aşı teknolojilerindeki virüsü ve virüs proteinlerini büyütmek için yıllar süren zamanı çok kısa süreye indirgiyorlar.
mRNA aşıların birincil sonuçları çok olumlu. Ama bu etkinliğinin ne kadar süreceği hakkında şimdilik bilgimiz yok. İleri yaşlı ve faal hastalarda nasıl tepki vereceği bilinmiyor.
mRNA aşıların saklanma dereceleri de gündemi meşgul eden bir başka sorun.
mRNA üzerine çalışan Biontech ve Moderna firmaları, koronavirüsten başka hangi hastalıklar üzerine çalışmalar yapıyorlar diye merak etmiş olabilirsiniz. İki firma da mRNA teknolojisini kullanarak kanser tedavisi üzerine çalışmalar yapıyor.
Koronavirüs Aşıları Başarısı
Moderna’nın corona aşısının son faz denemelerine tam 30 bin kişi katılmış, bu aşamada aşının yüzde 94,5 oranında koruma sağladığı belirlenmişti. 196 vakayla yapılan son araştırmada da, aşının yüzde 94,1 koruyuculuk sağladığı görüldü. Aşı denemesine katılanların hiçbiri koronavirüsü ağır semptomlarla geçirmedi.
Pfizer ve BioNTech’in geliştirdiği koronavirüs aşısı 65 yaş üstü kişilerde yüzde 94 etkili olduğu açıklandı. Aşının son faz denemelerine 41 bin kişi katılmıştı.
Corona Aşısı Nasıl Yapılıyor?
Corona aşılarının yapılışında bir kaç teknik öne çıkıyor. Eski virüs aşı teknolojileri inaktive veya zayıflatılmış virüs kullanıyor. Yeni aşı teknolojisi ise RNA (mRNA) üzerine. Bunlardan farklı olarak AstraZeneca aşısı ise genetiği değiştirilmiş nezle virüsü kullanarak üretilmiş, o da yeni bir teknoloji…
MRNA Nedir?
Genetik talimatları taşıyan moleküllerden ismini alan “messenger RNA- kurye RNA” diye isimlendirilen teknoloji, uzun süredir uzmanların yoğun şekilde üzerinde çalıştığı bir alan. 21 yüzyıl teknolojisi olarak söylenir. Şimdiye kadar üretilen hiç bir mRNA aşısı onay almamıştır. Genler düzeyindeki bilgilerimiz 2000’li yıllardan sonra artmaya başlamıştır.
Aslında DNA ve RNA biyoloji derslerinden bildiğimiz şeyler… Bizim genetik asıl malzememiz DNA… RNA ise iki farklı işlev ile karşımıza çıkar:
1) DNA’nın proteinler ile iletişime geçmesi mRNA ile yapılır. mRNA, hücre çekirdeğinden geçerek sitoplazmaya ulaşır ve DNA’da saklanan genetik bilgiyi ribozoma taşır.
2) DNA’dan ribozoma taşınan bu bilgiler, tRNA yardımıyla amino asitlerin ve onların birleşmesiyle proteinlerin oluşturulmasını sağlar.
Kısaca hayatımızı devam ettirirken, sürekli olarak protein üretiriz. Hücrelerimizde mRNA sürekli olarak bulunur …
Koronavirüs aşısında bulunun mRNA, koronavirüse ait mızrak proteinlerine ait bilgileri içeriyor. Koronaya karşı vücudumuzun savunma sistemine mRNA sayesinde virüsü tanıma bilgisi verdiğimiz zaman, hastalığı tanıyacak ve hemen yok edecektir.
Aşı haricinde vücudumuzun savunma sistemi çalışmaya başlayana kadar maalesef korona virüs epey yayılmaktadır, bağışıklığı düşük kişilerde ise çok tehlikeli olmaktadır. Vücut koronavirüsü dışarıdan kaparsa, virüse ait bilgileri kendisi öğrenir ve buna da doğal bağışıklık denilmektedir.
Yerli Korona Aşısı Çalışmaları Ne Durumda?
Türkiye’de yerli koronavirüs aşısı için ilk defa genetik teknolojiyi kullanarak mRNA temelli aşı geliştiren Selçuk Üniversitesi Tıbbi Genetik Bölümü Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nadir Koçak ve ekibi oldu.
